Σχολική φοβία – Μαμά, φοβάμαι, δεν θέλω να πάω σχολείο!

Σχολική φοβία

Καλεί μητέρα αγοριού Β΄ Δημοτικού αναφέροντας ότι ο γιος της τις τελευταίες μέρες αρνείται να πάει σχολείο, παραπονείται για σωματικούς πόνους, κάνει εμετούς και έχει ανήσυχο ύπνο τα βράδια. Η εικόνα του στο σχολείο έχει αλλάξει-απομονώνεται από τους φίλους του, οι δάσκαλοι τον βλέπουν πολλές φορές αφηρημένο και φοβισμένο. Το σχολείο επικοινώνησε με τους γονείς, οι οποίοι ανησυχούν και καλούν στην υπηρεσία για ρωτήσουν τι να κάνουν. Η μητέρα χαρακτηριστικά αναφέρει ότι κάθε φορά που το παιδί χρειαζόταν να την αποχωριστεί εμφάνιζε ανάλογες δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον.

Η σχολική φοβία ορίζεται σαν ένας ανεξήγητος και παράλογος φόβος του παιδιού να πάει στο σχολείο. Μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, κυρίως, όμως συμβαίνει κατά την είσοδο στο σχολείο και σε περιόδους σχολικής αλλαγής.
Τα αίτια ποικίλλουν.

Μπορεί:

• οι σχολικές συνθήκες να είναι δύσκολες και να προκαλούν στρες (π.χ. ένας ιδιαίτερα απαιτητικός δάσκαλος ή κάποιο άλλο συγκεκριμένο συμβάν),
• το παιδί ή ο έφηβος να παρουσιάζει νοητική υστέρηση ή μαθησιακές δυσκολίες, που δημιουργούν αρνητικά αισθήματα απέναντι στο σχολείο,
• να είναι αποτέλεσμα του άγχους αποχωρισμού του παιδιού από τους γονείς του ή να ακολουθεί κάποιο απρόσμενο ή τραυματικό γεγονός (π.χ. ασθένεια, θάνατος, μετακόμιση, αλλαγή σχολείου).

Ειδικότερα στους εφήβους, μπορεί η αφορμή για να εκδηλωθεί σχολική άρνηση, να δοθεί μετά από μια δικαιολογημένη απουσία (π.χ. λόγω ασθένειας), οπότε ο έφηβος χάνει μια σειρά μαθημάτων και στη συνέχεια έχει δυσκολίες παρακολούθησης.
Πρόκειται συνήθως για εφήβους, που είναι καλοί μαθητές και δεν θέλουν να χαλάσουν την εικόνα τους με μια κακή βαθμολογία.

Τα παιδιά που εκδηλώνουν σχολική φοβία ή σχολική άρνηση περιγράφονται ως υπερπροστατευμένα ή εξαρτημένα από τους γονείς τους. Ωστόσο, ειδικά στην εφηβεία, μπορεί η σχολική άρνηση να είναι ένα πρώιμο σύμπτωμα ψυχωτικής διαταραχής, ή να υποκρύπτει καταθλιπτική διαταραχή.

Η έναρξη της σχολικής φοβίας είναι οξεία σε μικρά παιδιά, ενώ μπορεί να εγκατασταθεί προοδευτικά στα μεγαλύτερα παιδιά.
Μπορεί να προηγείται μια ολοένα αυξανόμενη ένταση και ένα είδος ευερεθιστότητας και νευρικότητας.

Χαρακτηριστικό της σχολικής φοβίας είναι ότι οι εξάρσεις της συχνότητάς της συμβαίνουν σε 3 περιόδους εξέλιξης, που δυνητικά συνιστούν τραύμα αποχωρισμού για το παιδί από τους γονείς του.

Η 1η περίοδος συμπίπτει με την έναρξη της σχολικής ζωής (Α’ Δημοτικού),
η 2η αντιστοιχεί με την έναρξη των διεργασιών της προεφηβείας, περίπου στη μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο και
η 3η προσδιορίζεται στη μέση φάση της εφηβείας (Α’ Λυκείου).

Το παιδί λέει ότι φοβάται να πάει στο σχολείο, αλλά δεν ξέρει γιατί. Συχνότερα, δίνει λογικοφανείς εξηγήσεις, όπως σωματικά ενοχλήματα, την άσχημη συμπεριφορά ενός δασκάλου απέναντί του, ότι τα άλλα παιδιά το κοροϊδεύουν κ.λπ.
Ξυπνά άσχημα το πρωί, με την ιδέα ότι θα πρέπει να πάει στο σχολείο, αρνείται να φάει πρωινό γιατί νιώθει ναυτία και τάση για έμετο, είναι χλωμό και τρέμει.

Αυτές οι σκηνές επηρεάζουν όλη την οικογένεια και οι γονείς εκδηλώνουν ανησυχία, θυμό, ασκούν πίεση αλλά στο τέλος υποχωρούν μπροστά στην πλήρη άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο. Τα συμπτώματα επιδεινώνονται όταν πλησιάζει η ώρα του σχολείου και υποχωρούν τα σαββατοκύριακα και τις αργίες ή ακόμη και μετά τη συγκατάθεση του γονιού να μείνει το παιδί στο σπίτι. Ακόμα και αν καταφέρει να πάει στο σχολείο, φαίνεται αξιολύπητο, φοβισμένο και ζητά να γυρίσει στο σπίτι.

Οφείλουμε να τονίσουμε ότι η σχολική φοβία και η σχολική άρνηση είναι σοβαρές και επείγουσες καταστάσεις, που χρειάζονται άμεση παρέμβαση.
Ο βασικός στόχος κάθε παρέμβασης είναι να επανέλθει γρήγορα το παιδί στο σχολείο.
Η χρόνια παραμονή στο σπίτι οδηγούν σε μεγαλύτερη παλινδρόμηση και ο φαύλος κύκλος εξάρτησης και άγχους διαιωνίζεται. Ταυτόχρονα, όμως, δεν πρέπει το παιδί να πιεστεί να επιστρέψει στο σχολείο.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς, για να βοηθήσουν τα παιδιά τους:

• Να δείξουν υπομονή, κατανόηση και ενδιαφέρον για την κατάσταση του παιδιού και να προσπαθήσουν να καταλάβουν τα αίτια που το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο.
• Να βοηθήσουν και να ενθαρρύνουν το παιδί να ενταχθεί στην ομάδα της τάξης, με τη συμμετοχή και την υποστήριξη των εκπαιδευτικών.
• Να επιτρέψουν στο παιδί τη σταδιακή επιστροφή στο σχολείο (π.χ. να πηγαίνει για κάποιες ώρες, οι οποίες σταδιακά θα αυξάνονται).
• Να απευθυνθούν σε ειδικούς ψυχικής υγείας, όταν βλέπουν η δυσκολία του παιδιού παρατείνεται.  Μπορεί τόσο το παιδί όσο και οι γονείς να βοηθηθούν/καθοδηγηθούν από συμβουλευτικές συνομιλίες με ειδικούς.

Διεπιστημονική Ομάδα Συμβουλευτικής Τηλεφωνικής Γραμμής «Γραμμή-Σύνδεσμος»

Η Τηλεφωνική Συμβουλευτική Υπηρεσία της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.) λειτουργεί υπό την επιστημονική εποπτεία της Παιδοψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει πανελλαδική εμβέλεια.